dr hab. Marek Szczepaniec
Finansowanie MSP w UE w świetle badań EC i ECB 2021
Sektor mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) stanowi kluczowy, z punktu widzenia generowania PKB, tworzenia nowych miejsc pracy oraz wprowadzania innowacji, segment unijnej gospodarki. W przeciwieństwie do dużych korporacji MSP w zdecydowanej większości przypadków nie mają dostępu do rynku kapitałowego i aby się rozwijać, muszą polegać na środkach własnych, kredytach oraz leasingu. Z tego względu prowadzone są regularne badania, odpowiadające na pytanie: czy europejskie MSP mają odpowiedni dostęp do zewnętrznego finansowania? Na potrzeby Komisji Europejskiej (EC) i Europejskiego Banku Centralnego (ECB) w ramach projektu Survey on the access to finance of enterprises (SAFE) w 2021 r. przeprowadzono kolejną turę badań, tym razem na próbie 13079 przedsiębiorstw (posiadających minimum jedną zatrudniona osobę).
W 2021 r. 29% badanych przedsiębiorstw z 27 krajów UE korzystało z linii kredytowej lub kredytu w rachunku bieżącym (w ciągu ostatnich sześciu miesięcy) [w poprzednich turach badań wskaźniki były wyższe: 32% w 2020 r. i 34% w 2019 r]. W 2021 r. leasing / wynajem znalazł się na drugim miejscu pod względem popularności – skorzystało z niego 22% przedsiębiorstw. Na trzecim miejscu znalazły się dotacje / kredyty z dopłatami (16%), a na czwartym kredyty bankowe (14%) [zob. tab. 1].
W 2021 r. (w ciągu ostatnich sześciu miesięcy) 24% MSP w 27 państwach UE złożyło wniosek o linię kredytową lub kredyt w rachunku bieżącym. W większości przypadków wnioskodawcy otrzymali kredyt: 73% dostało całą wnioskowaną kwotę, a 6% przyznano większą część wnioskowanej kwoty. W 2021 r. odsetek odrzuconych wniosków dotyczących linii kredytowej lub kredytu w rachunku bieżącym wyniósł tylko 6%.
Najwięcej badanych podmiotów gospodarczych ubiegało się o kredyty o wartości € 25,000 – 100,000 oraz € 250,000 – 1,000,000 (po 25%). Wartość wnioskowanej kwoty rosła wraz z wielkością przedsiębiorstwa – większość (66%) mikroprzedsiębiorstw starała się o kredyt do 100 tys. euro, a większość (71%) dużych przedsiębiorstw wnioskowała o kwotę powyżej 1 mln euro [zob. tab. 2].
Jeśli chodzi o główne powody ubiegania się o kredyt, to respondenci wymieniali najczęściej: potrzebę zwiększenia kapitału obrotowego oraz inwestycje w majątek trwały [zob. tab. 3]. Po okresie zamrożenia projektów inwestycyjnych w 2020 r. (w związku z lockdownami), w roku bieżącym wzrosły wskaźniki wykorzystania finansowania zewnętrznego z przeznaczeniem na inwestycje w majątek trwały, na zatrudnianie i szkolenie pracowników oraz na opracowanie i wprowadzenie nowych produktów lub usług. W 2021 r. przedsiębiorcy rzadziej (niż rok wcześniej) wskazywali natomiast na wykorzystanie finansowania zewnętrznego w celu powiększenia zapasów / kapitału obrotowego, a także refinansowania lub spłaty zobowiązań.
W 2021 r. średnie oprocentowanie kredytu w rachunku bieżącym i linii kredytowej płacone przez MSP w UE-27 wyniosło 2,5% [zob. tab. 4]. Najwyższe oprocentowanie dotyczyło mikroprzedsiębiorstw (3,5%) [uwaga: oprocentowanie kredytu stanowi tylko część kosztów związanych z kredytem – dochodzą do niego marże banku, prowizje, ubezpieczenia itp.].
Wśród badanych krajów najwyższe średnie oprocentowanie kredytów odnotowano na Słowacji (4,9%), w Polsce (3,7%), na Litwie (3,4%) i w Danii (3,1%). Najniższe oprocentowanie kredytów było w Austrii (1,7%) i Francji (1,6%).
Najwyższe wskaźniki wykorzystania linii kredytowych, overdraftów lub kart kredytowych odnotowano w Finlandii (51%), w Danii (45%) i na Słowacji (37%). W Polsce wskaźnik wykorzystania tych produktów wyniósł 35% [zob. tab. 5].
Leasing / wynajem był szczególnie popularny w Polsce (41%), Szwecji i Finlandii (po 31%) [uwaga: wskaźniki wykorzystania produktów finansowych należy traktować z pewnym dystansem, ze względu na pominięcie w badaniach EC i ECB mikroprzedsiębiorstw bez zatrudnienia, stosowanie prób nieproporcjonalnych i nie zawsze o tej samej strukturze w poszczególnych krajach].
Z dotacji lub dotowanych kredytów bankowych najczęściej korzystano we Włoszech (25%), Grecji (24%) i Hiszpanii (21%). W Polsce wskaźnik wykorzystania dotacji wyniósł 14%.
Wśród krajów EU-27 kredyt bankowy był najczęściej wykorzystywany w Belgii (22%), Francji (21%) i Hiszpanii (20%). W Polsce wskaźnik wykorzystania kredytów bankowych wyniósł 13%.
Kredyt kupiecki był szczególnie popularny w Irlandii (45%), w Polsce (30%) i w Grecji (25%) [zob. tab. 6].
Z innych pożyczek najczęściej korzystały przedsiębiorstwa w Bułgarii (13%), Finlandii i Rumunii (po 12%). W Polsce wskaźnik wykorzystania innych pożyczek wyniósł 7%.
Factoring był najczęściej wykorzystywany w Finlandii (13%), Belgii i Francji (po 8%). W Polsce wskaźnik wykorzystania factoringu wyniósł 7%.
Przy analizach segmentacyjnych widać, że z większości zewnętrznych źródeł finansowania w ostatnich 8 latach najczęściej korzystały duże przedsiębiorstwa, a najrzadziej mikroprzedsiębiorstwa. Pewien wyjątek stanowi rok 2020 (pandemia), kiedy na szeroką skalę zastosowano pomoc dotacyjną dla mniejszych podmiotów gospodarczych.
Odsetek przedsiębiorstw, które korzystały z linii kredytowej, kredytu w rachunku bieżącym lub karty kredytowej, rośnie wraz z wielkością firmy, W 2021 r. wskaźniki wykorzystania tego produktu były najwyższe w grupach dużych i średnich przedsiębiorstw, a najniższe w grupie mikroprzedsiębiorstw [zob. rys. 1].
Odsetek przedsiębiorstw, które korzystały z kredytów bankowych, rośnie wraz z wielkością firmy. Z kredytów bankowych korzystały najczęściej firmy duże (zatrudniające co najmniej 250 pracowników), a najrzadziej firmy mikro (od 1 do 9 pracowników) [zob. rys. 2].
Korzystanie z leasingu / wynajmu rośnie wraz z wielkością przedsiębiorstwa. Stosowanie tej formy finansowania jest najbardziej rozpowszechnione wśród dużych (zatrudniających co najmniej 250 pracowników) i średnich przedsiębiorstw (50 do 249 pracowników). Z leasingu najrzadziej korzystają mikroprzedsiębiorstwa (1 do 9 pracowników) [zob. rys. 3].
Porównując poszczególne grupy przedsiębiorstw, w ostatnich dwóch latach korzystanie z dotacji lub dotowanych kredytów bankowych było najbardziej rozpowszechnione wśród średnich i małych przedsiębiorstw (50-249 i 10-49 pracowników). Była to swego rodzaju anomalia, bo w latach poprzednich wskaźniki wykorzystania dotacji lub dotowanych kredytów rosły wraz z wielkością przedsiębiorstwa i były najwyższe w grupie dużych korporacji. W 2021 r. znowu na ostatnim miejscu pod względem wykorzystania dotacji znalazły się mikroprzedsiębiorstwa [zob. rys. 4].
Podsumowanie
W celu sfinansowania bieżącej działalności oraz rozwoju przedsiębiorstwa z UE korzystają z wielu produktów finansowych. Badania EC i ECB pokazały, że przedsiębiorstwa najczęściej zgłaszają wykorzystanie w ostatnich 6 miesiącach linii kredytowej, kredytu w rachunku bieżącym lub karty kredytowej. Na drugim miejscu pod względem popularności znalazł się leasing, a na trzecim kredyty bankowe (obrotowe i inwestycyjne). Po okresie powszechnego stosowania dotacji w związku z pandemią COVID-19, w 2021 r. ich popularność się zmniejszyła.
Wśród głównych powodów ubiegania się o kredyt respondenci wymieniali najczęściej: potrzebę zwiększenia kapitału obrotowego oraz inwestycje w majątek trwały.
Istnieje duże zróżnicowanie jeśli chodzi o skalę wykorzystania różnych źródeł finansowania zewnętrznego w poszczególnych krajach. Najwyższe wskaźniki wykorzystania linii kredytowych, overdraftów lub kart kredytowych odnotowano w Finlandii, w Danii i na Słowacji. Leasing / wynajem był szczególnie popularny w Polsce, Szwecji i Finlandii. Z dotacji lub dotowanych kredytów bankowych najczęściej korzystano we Włoszech, Grecji i Hiszpanii. Kredyt bankowy był najczęściej wykorzystywany w Belgii, Francji i Hiszpanii.
Z większości zewnętrznych źródeł finansowania najczęściej korzystały duże przedsiębiorstwa, a najrzadziej mikroprzedsiębiorstwa [poza rokiem 2020, kiedy w związku z pandemią COVID-19 wiele mikroprzedsiębiorstw otrzymało pomoc dotacyjną].
Bibliografia
EC (2021), Survey on the access to finance of enterprises (SAFE).
O autorze: