dr hab. Marek Szczepaniec
Kapitał ludzki przedsiębiorcy a rozwój i przetrwanie firmy
W mikro i małych przedsiębiorstwach to właściciel podejmuje większość kluczowych decyzji. Od jego wiedzy i umiejętności, czyli kapitału ludzkiego (human capital), zależy, czy firma przetrwa i osiągnie sukces na rynku.
Według Beckera (1964), laureata Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, kapitał ludzki obejmuje wiedzę, umiejętności i doświadczenie wykorzystywane przez jednostkę, aby dostarczyć wartość firmie. Zdaniem Snell i Dean (1992) ludzie posiadają umiejętności, doświadczenie i wiedzę, które mają ekonomiczną wartość dla firmy. Wiedza i umiejętności reprezentują kapitał, bo zwiększają produktywność. Zgodnie z tą teorią firmy prowadzone przez właścicieli posiadających większe zasoby kapitału ludzkiego powinny lepiej rozpoznawać możliwości rynkowe, generować większe przychody i zyski oraz mieć większą zdolność przetrwania w konkurencyjnym środowisku.
Wykształcenie jest jedną z podstawowych miar kapitał ludzkiego, a także pewnym sygnałem odnośnie zdolności poznawczych, posiadanej wiedzy, motywacji osiągnięć, sumienności, czy sieci kontaktów (kapitału relacyjnego) przedsiębiorcy.
Analizy Fairlie i Robb (2007) [w których wykorzystano dane z przeprowadzonych przez U.S. Census Bureau badań na próbie ponad 30 tys. przedsiębiorców] wykazały, że wyniki ekonomiczne firm oraz ich zdolność przetrwania są skorelowane z poziomem wykształcenia właściciela. Jeżeli właściciel firmy ma wykształcenie wyższe, to w porównaniu do właścicieli którzy nie ukończyli nawet szkoły średniej, prawdopodobieństwo zamknięcia jego biznesu było niższe, a prawdopodobieństwo uzyskania dużych zysków wyższe.
Badania Gimeno, Folta, Cooper i Yoo (1997) pokazały, że wyższy poziom kapitału ludzkiego (wyrażony osiągniętym poziomem formalnej edukacji oraz doświadczeniami zawodowymi właściciela) pozytywnie wpływa na ekonomiczne wyniki firm. Cooper, Gimeno-Gascon i Woo (1994) w badaniach empirycznych dowiedli, że poziom wykształcenia właściciela firmy ma znaczny wpływ zarówno na zdolność przetrwania, jak i możliwości rozwoju firmy. Według De Clercqa i Arenius (2006) kapitał ludzki odgrywa ogromną rolę już na starcie firmy (w momencie rozpoczęcia działalności). Uzyskanie minimum średniego poziomu wykształcenia zwiększa prawdopodobieństwo uruchomienia własnej firmy.
Analizy Coleman (2007) dowiodły, że kapitał ludzki (mierzony poziomem edukacji oraz doświadczeniami biznesowymi właścicielki) ma pozytywny wpływ na zyski firm prowadzonych przez kobiety. Z kolei badania przeprowadzone przez grupę naukowców – Skuras, Meccheri, Moreira, Rosell i Stathopoulou (2005) – pokazały, że kapitał ludzki (mierzony nie tylko poziomem wykształcenia, ale także odbytymi szkoleniami oraz zdobytymi doświadczeniami zawodowymi) jest głównym czynnikiem sukcesu w działalności gospodarczej. Prowadzący badania w Finlandii Kangasharju i Pekkala (2001) odkryli, że wykształceni właściciele firm lepiej radzą sobie zarówno w czasie recesji (w tej grupie mniejsze jest prawdopodobieństwo wyjścia z biznesu), jak i w czasie boomu gospodarczego (większe prawdopodobieństwo szybkiego wzrostu).
Wyniki dotychczasowych badań empirycznych potwierdzają założenia teorii odnośnie pozytywnego wpływu kapitału ludzkiego na wyniki przedsiębiorstw [zob. tab. 1].
W Polsce wskaźniki kapitału ludzkiego w grupie przedsiębiorców są wyższe niż w populacji generalnej. Wg badań Szczepaniec, Kulawczuk i Jurkiewicz (2021) 55,9% polskich przedsiębiorców miało wykształcenie wyższe, a 38,2% wykształcenie średnie. Wraz ze wzrostem skali działalności (mierzonej liczbą zatrudnionych) zwiększał się odsetek osób z wyższym wykształceniem – z 55,2% w firmach mikro, do 88,0% w firmach średnich [zob. tab. 2.]. Oznacza to, że kapitał ludzki (mierzony poziomem wykształcenia właściciela) ma duży wpływ na rozwój i powiększanie działalności przedsiębiorstw.
Wg badań GUS-u w grupie przedsiębiorstw powstałych w 2017 r. i aktywnych do 2019 r. właścicielami w 49,7% przypadków były osoby z wyższym wykształceniem. Drugą pod względem liczebności grupę stanowiły osoby ze średnim wykształceniem 36,0%, a trzecią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (13,4%). Zaledwie 0,9% nowych przedsiębiorców miało wykształcenie podstawowe [GUS (2020), Przedsiębiorstwa niefinansowe powstałe w latach 2014–2018, Warszawa].
Zgodnie z wynikami badań polskich autorów [Szczepaniec, Kulawczuk, Jurkiewicz, 2021] przedsiębiorcy z wyższym wykształceniem relatywnie częściej (na tle pozostałych grup) deklarowali: zrealizowane inwestycje w ostatnim roku, wprowadzanie innowacji, korzystanie z lokat, prowadzenie eksportu / importu [zob. tab. 3.]. Zależności te były istotne statystycznie.
Przedsiębiorcy z wyższym wykształceniem relatywnie częściej (na tle pozostałych grup) deklarowali: wzrost obrotów, wzrost zysków i brak problemów z płynnością. Rzadziej natomiast wspominali o spadku obrotów i spadku zysków [zob. tab. 4.].
Przedsiębiorcy z wyższym wykształceniem relatywnie częściej podejmowali decyzje w oparciu o własną wiedzę uzupełnioną o badania rynku. Osoby najsłabiej wykształcone podejmowały decyzje relatywnie częściej na zasadzie intuicji i swojego doświadczenia.
Podsumowanie
Kariera od pucybuta do milionera to już przeszłość. Obecnie przedsiębiorcy są lepiej wykształceni niż pracownicy etatowi. Kapitał ludzki (ucieleśniony w osobie właściciela firmy) ma duży wpływ na powstanie, rozwój i powiększanie działalności przedsiębiorstw. Firmy prowadzone przez osoby z wyższym wykształceniem mają lepsze wyniki finansowe (wyższe obroty i zyski), a także większą zdolność przetrwania na rynku, niż podmioty prowadzone przez osoby, które wcześniej zakończyły edukację.
Kapitał ludzki można powiększać nie tylko przez typowe kształcenie w szkołach i na uniwersytetach, ale także przez kursy i szkolenia. Każda inwestycja w kapitał ludzki właściciela czy pracowników powinna zapewnić wysoką stopę zwrotu.
Bibliografia
Becker G. (1962), Investment in human capital: a theoretical analysis, “Journal of Political Economy”, Vol. 70, 5.
Boone C., Van Witteloostuijn A. (1996), Industry Competition and Firm Human Capital, “Small Business Economics”, 8, (5).
Bosma N., van Praag M., Thurik R., de Wit G. (2004), The Value of Human and Social Capital Investments for the Business Performance of Startups, “Small Business Economics”, 23.
Cooke P., Wills D. (1999), Small Firms, Social Capital and the Enhancement of Business Performance through Innovation Programmes, “Small Business Economics”, 13, (3).
Fairlie R., Robb A. (2007), Families, Human Capital, and Small Business: Evidence from the Characteristics of Business Owners Survey, “Industrial and Labor Relations Review”, Vol. 60, No. 2, January.
Kangasharju A., Pekkala S. (2001), The Role of Education in Self-Employment Success, University of Kent, Department of Economics, “Studies in Economics”, 0116.
Gimeno, J., Folta T., Cooper A., Yoo C. (1997), Survival of the Fittest?: Entrepreneurial Human Capital and the Persistence of Underperforming Firms, “Administrative Science Quarterly”, 42, (4).
Pennings J., Lee K., Van Witteloostuijn A. (1998), Human Capital, Social Capital, and Firm Dissolution, “Academy of Management Journal”, 41, (4).
Szczepaniec M., Kulawczuk P., Jurkiewicz T. (2021), Finanse behawioralne mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Jak unikać błędów w biznesie i podejmować optymalne decyzje?, Wyd. UG, Gdańsk 2021.