dr hab. Marek Szczepaniec
Źródła finansowania działalności MSP w Polsce
W Polsce mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP) mają do dyspozycji szerokie spektrum różnych źródeł finansowania [zob. rys. 1], ale w praktyce przy finansowaniu bieżącej działalności oraz inwestycji opierają się tylko na kilku źródłach. Najważniejszą rolę odgrywają bieżące wpływy ze sprzedaży produktów i usług [a na starcie działalności środki wpłacone przez właściciela bądź udziałowców]. Z zewnętrznych obcych źródeł finansowania do najpopularniejszych należą kredyty i leasing, a w dalszej kolejności dotacje. Tylko sporadycznie MSP korzystają z emisji akcji, venture capital czy seed capital.
Źródła finansowania inwestycji
Każde przedsiębiorstwo, żeby się rozwijać, musi zdobyć odpowiednie fundusze na inwestycje. Z badań prowadzonych przez firmę Qualifact [Raport: Finanse MSP 2015. Rynek usług bankowych] wynika, że w 2015 r. do finansowania inwestycji badane firmy wykorzystywały najczęściej środki własne – uwaga ta dotyczy aż 89,1% inwestujących małych i średnich firm. Z kredytów korzystało 18,4%, a z leasingu 10,6%. W kategorii inne źródła finansowania wymieniano głównie dotacje z UE i ze środków krajowych.
Im więcej osób zatrudniały badane firmy, tym częściej korzystały z kredytów [odpowiednio w firmach mikro, małych i średnich: 17,6%, 24,3% i 37,1%]. Podobnie wyglądała sytuacja w przypadku leasingu – gdzie wskaźniki wynosiły w poszczególnych segmentach: 10,2%, 15,1% i 17,1%.
Z nowszego opracowania PARP (2021) [Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce 2021] wynika, że w 2018 r. większość (prawie 70%) nakładów inwestycyjnych małych i średnich przedsiębiorstw była finansowana środkami własnym. Ważną rolę odgrywały też kredyty i pożyczki (17,7%).
Korzystanie z innych źródeł finansowania działalności
Z badań firmy Qualifact wynika, że w ciągu ostatnich 3 lat 37,1% MSP korzystało ze źródeł finansowania innych niż środki własne, kredyty oraz leasing. Najczęściej dodatkowe pieniądze wykładał sam właściciel (27,1% badanych firm). Przedsiębiorcy pożyczali też pieniądze od rodziny / znajomych (zrobiło tak 10,9% firm). Z kredytu kupieckiego (odroczonego terminu płatności) skorzystało 6,2% firm, a z funduszy pomocowych UE 1,4% MSP. Analizy segmentacyjne pokazały, że firmy mikro częściej korzystały z prywatnych środków właściciela oraz pieniędzy pochodzących od rodziny / znajomych, natomiast firmy średnie wyraźnie częściej (niż mniejsze podmioty gospodarcze) korzystały z funduszy pomocowych UE.
Kredyty bankowe jako kluczowe źródło finansowania zewnętrznego MSP
Najważniejszym zewnętrznym źródłem finansowania MSP są kredyty. Zgodnie z danymi NBP (2021), ich wartość w 2018 r. przekroczyła 205 mld zł, ale od tego czasu wyraźnie spadła (o 15 mld zł) do 190 mld zł w październiku 2021 r. [zob. tab. 4]. W mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach szczególnie istotne są kredyty operacyjne (70,4 mld zł) i kredyty inwestycyjne (57,6 mld zł). MSP preferują kredyty złotowe (142 mld zł), ale wiele podmiotów gospodarczych skorzystało też z kredytów walutowych (ich łączna wartość to 48,1 mld zł).
Pewna niechęć banków do zwiększenia akcji kredytowej w sektorze MSP wynika po części z większego ryzyka [niż w przypadku kredytowania dużych korporacji]. Kredyty ze stwierdzoną utratą wartości stanowią stosunkowo wysoki udział (11-12%) ogółu kredytów udzielonych MSP.
Według Szybkiego Monitoringu NBP, w III kw. 2021 r. popyt na kredyt bankowy pozostał niski – o kredyt ubiegało się zaledwie 15% badanych przedsiębiorstw. Wzrosła natomiast dostępność finansowania bankowego – ok. 84% złożonych wniosków uzyskało pozytywną decyzję kredytową.
Podsumowanie
Zaczynając działalność gospodarczą, przedsiębiorstwa korzystają najczęściej ze źródeł finansowania określanych w literaturze anglosaskiej jako 3F: founder, family, friends [założyciel, rodzina, przyjaciele]. Wraz ze zwiększaniem skali działalności pojawiają się coraz większe potrzeby w zakresie zewnętrznego finansowania inwestycji, innowacji oraz przy zatrudnianiu nowych pracowników. Finansując rozwój, zdecydowana większość polskich MSP w pierwszej kolejności korzysta ze środków własnych, a dopiero w sytuacji, gdy są one niewystarczające sięga po kredyty i w dalszej kolejności po leasing.
Zawsze mile widzianym przez przedsiębiorców źródłem finansowania są dotacje, ale większość MSP nie ma do nich dostępu. Pewnym wyjątkiem może tu być tylko okres pandemii COVID-19, gdzie bardzo dużo podmiotów gospodarczych skorzystała z programów pomocowych.
Z innych źródeł finansowania MSP warto wspomnieć o prywatnych środkach właścicieli i pożyczkach od rodziny / znajomych [popularnych nie tylko na starcie działalności], a także o kredytach kupieckich.
Małą popularnością wśród polskich MSP cieszą się takie źródła finansowania, jak: factoring, emisja akcji, venture capital czy seed capital.
Bibliografia
NBP (2021), Dane finansowe sektora bankowego.
NBP (2021), Szybki Monitoring NBP. Analiza sytuacji sektora przedsiębiorstw, Nr 04/21.
PARP (2021), Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce 2021.
Qualifact (2015), Finanse MSP 2015. Rynek usług bankowych.
O autorze: