dr hab. Marek Szczepaniec
Kobieca przedsiębiorczość – cechy wyróżniające
Badania Szczepaniec, Kulawczuk, Jurkiewicz (2021) potwierdziły znaną prawidłowość, że właścicielami MSP częściej są mężczyźni niż kobiety (w 2015 r. relacja ta w Polsce wyglądała następująco: 68% M i 32% K). Udział kobiet wśród właścicieli przedsiębiorstw był najwyższy w segmencie firm mikro, a najniższy w segmencie firm średnich [zob. tab. 1.]. Wg GUS (2020) w grupie przedsiębiorstw powstałych w 2017 r. i aktywnych do 2019 r. właścicielami w 62% przypadków byli mężczyźni, a w 38% kobiety. Oznacza to, że udział kobiet w grupie przedsiębiorców rośnie, ale cały czas jest dużo niższy niż mężczyzn.
Jaka jest przyczyna tak małego udziału kobiet w grupie przedsiębiorców?
Powodów jest wiele. Istniejące wzorce kulturowe utrudniają kobietom podjęcie i kontynuowanie w pełnym wymiarze czasowym działalności gospodarczej lub rozpoczęcie jej w branży traktowanej tradycyjnie jako męska (produkcja, budownictwo, informatyka). Jeżeli dodamy do tego dyskryminację kredytową, potwierdzoną w różnych badaniach [zob. Brush (1992), Stoner, Hartman i Arora (1990)], to okaże się, że kobietom może być trudniej wystartować z własnym biznesem. Badania empiryczne wykazały też znaczące różnice między mężczyznami i kobietami, jeśli chodzi o nastawienie do ryzyka zarówno w sprawach życiowych, finansowych, jak i biznesowych – okazało się, że kobiety charakteryzują się w większym stopniu (niż mężczyźni) awersją do ryzyka [zob. np. Sexton i Bowman-Upton (1990), Powell i Ansic (1997), Chung (1998), Slovic (2000), Niessen i Ruenzi (2007), Piktus (2018), Szczepaniec, Kulawczuk i Jurkiewicz (2021)]. Wg badań Shane, Kolvereid i Westhead (1997), kobiety w porównaniu do mężczyzn angażowały się w biznesy o niskim ryzyku, ale też niższych zyskach; rzadziej tworzyły firmy technologiczne; poświęcały mniej czasu na działalność gospodarczą niż mężczyźni.
W badaniach Szczepaniec, Kulawczuk i Jurkiewicz (2021), przy analizie cech osobowości przedsiębiorców, zidentyfikowano pewne charakterystyczne różnice między mężczyznami i kobietami: mężczyźni wyżej oceniali u siebie poczucie kontroli nad biznesem, pewność siebie i optymizm, natomiast kobiety prowadzące działalność gospodarczą wyżej (niż mężczyźni) oceniły u siebie orientację na ludzi oraz łatwość nawiązywania kontaktów (w przypadku tych dwóch cech różnice między płciami okazały się statystycznie istotne na poziomie istotności 0,05). Z cytowanych badań wynika także, że w Polsce istnieją znaczące różnice, jeśli chodzi o role, jakie pełnią w firmach mężczyźni i kobiety. Mężczyźni częściej widzą siebie jako odkrywców okazji, innowatorów lub rzemieślników. Kobiety natomiast częściej swoją rolę w biznesie porównują do sprzedawcy [zob. tab. 2.].
Wspomniana wcześniej niechęć do ryzyka może być jednym z powodów, dla których kobiety rzadziej podejmują działalność gospodarczą, a jeżeli nawet się na nią zdecydują, to rzadziej myślą o skalowaniu biznesu (zwiększaniu rozmiarów działalności). Zgodnie z badaniami Cliff (1998) kobiety świadomie wybierają wolniejsze tempo rozwoju swojego biznesu, unikając w ten sposób nadmiernego ryzyka. Podejście takie może mieć jednak negatywny wpływ na wyniki przedsiębiorstw.
Wiele badań, w tym projekty Kalleberg i Leicht (1991) oraz Loscocco i Robinson (1991), wykazało, że firmy prowadzone przez kobiety uzyskiwały gorsze wyniki ekonomiczne niż firmy prowadzone przez mężczyzn, dlatego w literaturze przedmiotu trwa ożywiona dyskusja nad przyczynami tego zjawiska. Niektórzy autorzy zwracają także uwagę na fakt, że wiele badań dotyczących różnic pomiędzy kobietami i mężczyznami w zakresie prowadzenia i wyników działalności gospodarczej pomija zmienne kontrolne – takie, jak: branża, wielkość przedsiębiorstwa, nastawienie do ryzyka, cele życiowe.
Szereg badań pokazuje, że kobiety faktycznie zakładają i prowadzą firmy relatywnie małe pod względem obrotów i liczby pracowników [zob. np. Carter i Rosa (1998) oraz Cowling i Taylor (2001)], ale wiąże się to m.in. ze specjalizacją branżową. Watson i Robinson (2003) uważają, że kobiety świadomie angażują się w działalność handlową i usługową, bo branże te wymagają dużych umiejętności interpersonalnych (w szczególności komunikowania się). Natomiast mężczyźni relatywnie częściej (niż kobiety) angażują się w działalność produkcyjną, ponieważ branża ta wymaga zdolności w zakresie kierowania oraz kontrolowania pracowników. Badania prowadzone w Polsce [zob. Szczepaniec, Kulawczuk i Jurkiewicz (2021)] przyniosły podobne wyniki – kobiety relatywnie częściej prowadziły przedsiębiorstwa o niewielkich obrotach, o niskim zatrudnieniu oraz o mniejszym majątku trwałym, jednak różnice były niewielkie i tylko w przypadku majątku trwałego okazały się statystycznie istotne. Analizy potwierdziły duże zróżnicowanie branżowe przedsiębiorstw prowadzonych przez mężczyzn i kobiety. Ci pierwsi relatywnie częściej prowadzili przedsiębiorstwa produkcyjne, budowlane i transportowe. Z kolei kobiety częściej angażowały się w działalność gospodarczą związaną z: edukacją, ochroną zdrowia, obsługą nieruchomości i gastronomią [zob. tab. 3.]. Zależność między płcią a branżą była bardzo silna (współczynnik V-Cramera miał wartość 0,36) i istotna statystycznie.
Zgodnie z wynikami badań Szczepaniec, Kulawczuk i Jurkiewicz (2021) mężczyźni częściej niż kobiety deklarowali: zrealizowane inwestycje w ostatnim roku, plany inwestycyjne na kolejny rok, wprowadzanie innowacji, korzystanie z kredytów, prowadzenie eksportu / importu, wzrost zatrudnienia (ale też spadek zatrudnienia). Z kolei kobiety częściej deklarowały posiadanie lokat. Największe różnice, do tego statystycznie istotne, zanotowano w przypadku innowacji – to mężczyźni wykazywali się większą innowacyjnością [zob. tab. 4.].
Mężczyźni częściej niż kobiety deklarowali: wzrost (ale też spadek) obrotów i wzrost zysków. Kobiety częściej wykazywały natomiast brak problemów z płynnością oraz spadek zysków [zob. tab. 5.]. Wszystkie zależności były istotne statystycznie (a najsilniejsze te związane z zyskami).
Podsumowanie
Kobiety wyraźnie rzadziej niż mężczyźni podejmują działalność gospodarczą. Wiąże się to z różnymi czynnikami kulturowymi, społecznymi i ekonomicznymi, ale szczególną rolę odgrywa niechęć kobiet do podejmowania ryzyka. To dlatego kobiety-przedsiębiorcy rzadziej korzystają z kredytów, rzadziej wprowadzają znaczące zmiany w swojej działalności, rzadziej decydują się na duże inwestycje. Kobiety częściej wybierają stabilne branże (ochrona zdrowia, edukacja), zadawalając się niższym tempem wzrostu.
Biorąc pod uwagę powyższe wyniki badań, w wielu krajach (w tym w Polsce) rządy podejmują działania na rzecz zachęcenia kobiet do rozpoczęcia oraz rozwoju własnej działalności. Stosowane są granty oraz gwarancje kredytowe dla firm prowadzonych przez kobiety.
Bibliografia
Barber B., Odean T. (2001), Boys will be boys: gender, overconfidence, and common stock investment, “The Quarterly Journal of Economics”, 116 (1), 261–292.
Brush C. (1992), Research on women business owners: Past trends, a new perspective and future directions, “Entrepreneurship Theory and Practice”, 16 (4), 5–30.
Chung J. (1998), Risk reduction in public accounting firms: are women more effective?, “International Review of Women and Leadership”, Vol. 4 No. 1, pp. 39-45.
Cliff J. (1998), Does one size fit all? Exploring the relationship between attitudes towards growth, gender, and business size, “Journal of Business Venturing”, 13 (6), 523–542.
Watson J., Robinson S. (2003), Adjusting for risk in comparing the performances of male- and female-controlled SMEs, “Journal of Business Venturing”, 18, 773–788.
Cowling M., Taylor M. (2001), Entrepreneurial women and men: Two different species? “Small Business Economics”, 16, 167–175.
GUS (2020), Przedsiębiorstwa niefinansowe powstałe w latach 2014–2018, Warszawa.
Carter S., Rosa, P. (1998), The financing of male- and female-owned businesses, “Entrepreneurship and Regional Development”, 10, 225–241.
Kalleberg A., Leicht, K. (1991), Gender and organizational performance: Determinants of small business survival and success, “Academy of Management Journal”, 34, 136–161.
Loscocco K., Robinson J. (1991), Barriers to women’s small business success in the United States, “Gender and Society”, 5, 511–32.
Niessen A., Ruenzi S. (2007), Sex Matters: Gender Differences in a Professional Setting, SSRN, 1–69.
Piktus K. (2018), Awersja do strat i wybrane zniekształcenia poznawcze w kontekście różnic międzypłciowych, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów, Zeszyt Naukowy 164, 25–47.
Powell M., Ansic D. (1997), Gender differences in risk behaviour in financial decision-making: an experimental analysis, “Journal of Economic Psychology”, 18 (6), 605–628.
Sexton D., Bowman-Upton N. (1990), Female and male entrepreneurs: psychological characteristics and their role in gender-related discrimination, “Journal of Business Venturing”, 5 (1), 29–36.
Shane, S., Kolvereid, L., Westhead P. ( 1997), An Exploratory Examination of the Reasons Leading to New Firm Formation across Country and Gender, “Journal of Business Venturing”, 6, 431-446.
Stoner C., Hartman R., Arora R. (1990), Work-home role conflict in female owners of small business: An exploratory study, “Journal of Small Business Management”, 28 (1), 30–38.
O autorze: